Georg en Willem Abeln: succesvolle manufacturiers
In 1904 trouwde Anna Sanders, dochter van smid Bernard Sanders van de Bleekerstraat, met een spraakmakende winkelier: Willem Abeln. Samen met zijn broer Georg was deze Willem in maart 1902 aan de Hengelosestraat 10 te Enschede de manufacturenzaak Magazijn de Kroon-Gebr. Abeln begonnen. De zaken gingen zo goed dat de gebroeders al in mei 1904 een tweede zaak konden openen, en wel aan de Grotestraat te Almelo.
Geheel rechts de nieuwe zaak van de gebroeders Abeln aan de Grotestraat te Almelo .
Huwelijk van Willem Abeln met Anna Sanders, 1904.
Haverstraat 25 Enschede, het hoofdfiliaal van de firma Gebr. Abeln
De omzetten van de beide winkels lagen vanaf 1905 dicht bij elkaar en groeiden gestaag van ca. f 25.500 naar f 32.000 per winkel in het jaar 1909. Eind 1908 werd besloten om een hoofdfiliaal te openen en wel aan de Haverstraat 25. Dit pand, gekocht van de familie Blijdenstein, was een van de laatste particuliere woningen in de Haverstraat. De verbouwing tot woon- en winkelhuis duurde vierenhalve maand en kostte destijds f 5.627,- Op 2 oktober 1909 vond de opening plaats. In 1910 werd er een gezamenlijke omzet van f 103.102,78 gehaald. Eind 1916 waren de drie winkels goed voor een omzet van f 183.676,-. In mei 1917 openden de gebroeders in Groningen hun vierde filiaal. Frappant was dat de omzetcijfers ondanks de Eerste Wereldoorlog flink bleven stijgen. Alleen al het hoofdfiliaal maakte in de oorlog een omzetstijging van 128%. In april 1925 kochten de gebroeders het naastgelegen pand Haverstraat 27 erbij, zodat ze hun winkeloppervlak flink konden vergroten. In 1927 sloot de gebroeders Abeln zich aan bij de inkoopcombinatie KOFA (Kombinatie van de Faam), die hen in staat stelde producten goedkoper in te kopen.
Gebr. Abeln, magazijn de Kroon. Foto na de uitbreiding in april 1925 waarbij de bestaande winkel werd vergroot met het naastgelegen pand Haverstraat 27.
Etalage Haverstraat 25
Etalage Haverstraat 27
Maar twee aparte winkelpanden naast elkaar bleek geen ideale situatie zodat de ondernemers besloten ze samen te voegen. Voor deze ingrijpende verbouwing werd in januari 1929 vergunning aangevraagd. De kosten bedroegen f 43.980. Uiteindelijk ondergingen beide panden onder leiding van de architect Joh. Sluymer een metamorfose waarbij niets meer herinnerde aan de oude situatie. Het filiaal aan de Hengelosestraat werd gesloten zodat de gebroeders alle aandacht op hun nieuwe winkel konden richten.
In december 1929 werd een stalen balk van meer dan 4000 KG aangebracht. Deze balk bleek de zwaarste balk te zijn die ooit in Enschede voor een bouwwerk werd gebruikt. De balk werd gemaakt door machinefabriek G.B. Sanders & Zoon, de schoonfamilie van Willem Abeln.
Bouwtekening van de nieuwe winkelpui.
Interieurfoto’s van de verbouwde winkel
Op 21 maart 1930 werd de verbouwde winkel feestelijk geopend. Toen Willem Abeln acht jaar later op 62- jarige leeftijd overleed, werd de zaak door zijn twee zonen Ab en Harry voortgezet. In de Tweede Wereldoorlog heeft Ab veel voor het verzet gedaan. Zo heeft hij de kelder van de KOFA beschikbaar gesteld voor de stencilmachines van de ondergrondse krant Trouw. Ook verleende hij verzetsstrijders die in het nauw waren gekomen, onderdak aan de Haverstraat en werden er − in het kader van de Aartsbisschoppelijke Hulpactie − pakketten met kleding, dekens en aardappelen samengesteld voor hulpbehoevenden. Op 13 juni 1942 werd Ab Abeln door de Sicherheitsdienst (SD) gevangen genomen, omdat hij zich tijdens een bijeenkomst van middenstanders anti-Duits had uitgelaten. Hij weigerde textiel te verkopen aan SD-beambten, maar leverde wel onderkleding aan gevluchte krijgsgevangenen en onderduikers. Na zijn arrestatie werd hij overgebracht naar het kamp Haaren bij Den Bosch, waar de bezetter meerdere gerespecteerde Nederlanders gijzelde voor het geval het verzet aanslagen pleegde. In de tijd dat Ab Abeln gevangen zat werden zeven gijzelaars door de Duitsers gefusilleerd. Voor hem liep het met een sisser af: op 17 december 1942 werd hij vrijgelaten.
Na een paar mindere jaren werd in september 1953 besloten de firma Gebr. Abeln-KOFA liquideren. De familie Abeln verkocht het grote winkelpand aan H. Brenninkmeijer & Zn uit Sneek, die hier een zaak in huishoudtextiel en damesconfectie begon onder de naam H.B.Z.
Uit het huwelijk van Willem Abeln en Anna Sanders werden vijf kinderen, Liny, Ben, Bep, Ab en Harry, geboren.
Willem Abeln Anna Sanders Foto's Monique Miltenburg.
Het gezin Abeln-Sanders, vlnr. Willem, Harry,Bep,Ab,Ben,Liny en Anna. Foto: Monique Miltenburg.
De familie Abeln-Sanders (ca. 1934). Geheel rechts schoonzoon Herman Miltenburg.
De familie Abeln-Sanders in het woonhuis boven de zaak aan de Haverstraat. Geheel links de oudste zoon Ben die in 1939 op 33 jarige leeftijd overleed.
Liny, de oudste, trouwde het eerst op 2 augustus 1933 met de 27 jarige Herman Miltenburg uit Nijmegen. Hoe de twee elkaar hebben leren kennen weten we niet. Zou het toevallig zijn dat ook de familie Miltenburg meerdere manufacturenwinkels in Nijmegen had die bovendien ook nog eens waren aangesloten bij de inkoopcombinatie KOFA ? Waarschijnlijk hebben ze elkaar via deze inkoopcombinatie leren kennen. Uit dit huwelijk werden zes kinderen geboren.
Net getrouwd, Liny Abeln met Herman Miltenburg.
Liny en Herman trouwde in de Jacobuskerk te Enschede. De receptie vond plaats in het parochiehuis . Foto Monique Miltenburg
Drie jaar later, op 17 augustus 1936, trouwde Ab Abeln met de uit Hengelo afkomstige Jo Berns. Ook haar ouders hadden een manufacturenwinkel gevestigd in Hengelo.
Het huwelijk van Ab en Jo vond in de St. Lambertuskerk te Hengelo plaats.
Aankomst bij de St.Lambertuskerk in Hengelo.
De familie in 1939 , vlnr boven : Liny, Bep, Boebi ( vrouw van Harry), Harry en Abs. Vlnr Onder: Herman Miltenburg, Huub Miltenburg, Annemarie Miltenburg, Anna Abeln-Sanders, Jo Berns ( vrouw van Abs), onbekend. Foto: Monique Miltenburg